De afgelopen twee jaar kenmerken zich door een heersende onzekerheid en een domino-effect aan problemen: een wereldwijde pandemie, problemen met de toeleveringsketen, een voortdurende oorlogsdreiging, stijgende inflatiecijfers, grondstofprijzen en loonkosten.
Uit de praktijk blijkt dat steeds meer aannemers van allerhande diensten moeilijkheden ondervinden met het navigeren binnen dit onzeker economisch klimaat. Zij stellen vaak offertes op met materiaalprijzen die een week later al niet meer marktconform zijn of zij sluiten overeenkomsten af met prestaties die plaatsvinden over een langere periode en door onredelijke stijgingen in loonkosten van hun personeel onhoudbaar worden.
De onvoorzienbare omstandigheden van de afgelopen jaren hebben tot gevolg dat het contractueel evenwicht
wordt verstoord. Meer bepaald betreft het hier situaties waarbij aannemers van diensten problemen ervaren om hun verbintenis uit te voeren door omstandigheden die zijn gewijzigd nadat zij een overeenkomst sloten, deze omstandigheden hun verbintenissen aanzienlijk verzwaren of bemoeilijken, zodat zij zich er niet toe verbonden hadden wanneer zij die omstandigheden bij het sluiten van de overeenkomst hadden kunnen voorzien. Dit noemt men situaties van imprevisie of hardship.
De vraag rijst hoe men in bovenstaande omstandigheden tot een herstel van het contractueel evenwicht kan komen.
Het wettelijk uitgangspunt in deze context is de bindende kracht van de overeenkomst cfr. artikel 1134 Oud Burgerlijk Wetboek. Overeenkomsten binden de partijen immers tot wet.
De eerste reflex bij verstoring van het contractuele evenwicht is dan ook steeds het teruggrijpen naar het contract. Wat bent u contractueel overeengekomen bij onvoorzienbare omstandigheden? Zijn er clausules die voorzien in een prijsherziening (‘Prijsherzieningsclausules’)? Zijn er clausules die een heronderhandeling opleggen of een uitweg bieden bij situaties van hardship of imprevisie (‘Imprevisieclausules’; ‘Hardshipclausules’)? Is er een verruimde toepassing van het begrip ‘overmacht’ tot een menselijke of redelijke onmogelijkheid (‘Overmachtsclausules’)?
Het is pas bij gebrek aan een (afdoend) contractueel kader voor oplossingen bij onvoorzienbare omstandigheden, dat men terugvalt op andere middelen om het contractueel evenwicht te herstellen. Het gebrek aan wettelijk kader voor situaties van imprevisie maakt dit echter geenszins evident, met nog meer onzekerheid tot gevolg.
Creatieve rechtspraak rekt de bestaande rechtsfiguren bijgevolg op oneigenlijke wijze uit om oplossingen te voorzien in situaties van imprevisie. Zo maakt de rechtspraak onder meer toepassing van een verruimde interpretatie van overmacht, de uitvoering te goeder trouw van overeenkomsten en het verbod op rechtsmisbruik. Hieruit leidt de jurisprudentie dan ofwel een rechtsgrond tot ontbinding van de overeenkomst af, ofwel een plicht tot heronderhandeling of herstel van het contractueel evenwicht. Ook het Hof van Cassatie lijkt schoorvoetend een toepassing van rechtsmisbruik in situaties van onvoorzienbare omstandigheden te aanvaarden. Er is echter geenszins sprake van eensgezindheid in de rechtspraak, waardoor een beroep op deze rechtsfiguren geen evidentie is.
Een blik naar de toekomst leert dat het langverwachte wettelijk kader inzake imprevisie onderweg is. Het Wetsvoorstel van 24 februari 2021 houdende Boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek voorziet immers in een nieuw artikel 5:74 BW dat bij afwijzing of mislukking van heronderhandelingen voor de rechter een rechtsgrond biedt om het contractueel evenwicht te herstellen, ofwel het contract geheel of gedeeltelijk te beëindigen. Gelet op het aanvullend karakter van deze bepaling, dient men ook na inwerkingtreding van deze bepaling op zijn hoede te zijn voor ongewenste uitsluitingen eraan door de contractspartij. U bent gewaarschuwd.
Wenst u meer informatie of bevindt u zich in een situatie zoals hierboven omschreven? Contacteer dan onze specialisten Steven Slachmuylders en Robbe De Houwer.
